Cyngor Sir Ynys Môn dogfennau , 5 Mawrth 2009

Cyfarfod o Gyngor Sir Ynys Môn

Cofnodion y cyfarfod a gynhaliwyd ar 5 Mawrth, 2009

_________________________________________________________________________________

Agorwyd y cyfarfod gyda gweddi gan y Cynghorydd E.G.Davies.

      ymwneud â chyflogaeth ei wraig a’i ferch yn yr Adran Gwasanaethau Cymdeithasol.

Rhoes y Cadeirydd ei longyfarchiadau i ddisgyblion yr Ysgolion Uwchradd hynny a gafodd lwyddiant yn Ne Cymru dros y penwythnos diwethaf.  Yn awr bydd disgyblion o Ogledd-orllewin Cymru yn cynrychioli Cymru yn y Pencampwriaethau Chwaraeon a gynhelir yn Birmingham ddiwedd y mis hwn.

Rhoes ei longyfarchiadau i Mr.Greg Evans, Rheolwr Safle Magnox Wylfa a Gorsaf Bwer Maentwrog, a enillodd wobr “Leadership in Business” i gwmnïau yn cyflogi mwy na 250 o weithwyr - cafodd y wobr yn y noson ‘Leading Wales Awards.’

Cydymdeimlwyd gyda theulu y diweddar Mr. Jim Ostler (Tiwtor Iaith y Cyngor gynt) a fu farw cyn y Nadolig yn 58 oed.  Roedd yn diwtor poblogaidd dros ben gyda’r gallu anghyffredin hwnnw i gyfleu i’w ddisgyblion ei frwdfrydedd dros yr Iaith.

Achubodd y Cadeirydd ar y cyfle i gyfeirio at y ddamwain ddychrynllyd a ddigwyddodd ym Mhorthaethwy yr wythnos diwethaf pan gafodd tri o bobl ifanc eu lladd, un o Ynys Môn.  Cydymdeimlodd ar ran y Cyngor gyda’r teuluoedd a’r ffrindiau hynny oedd yn rhan o’r digwyddiad a hefyd diolchodd i’r Gwasanaethau Argyfwng, yr Heddlu, Gwasanaeth Ambiwlans a’r Gwasanaeth Tân am ddelio gyda damwain mor ofnadwy.  Diolchodd iddynt am eu gwaith dan amgylchiadau gwirioneddol drasig.

Hefyd cydymdeimlwyd gyda Mrs. Peggy Owen a theulu Mr. Leslie Gordon Owen a fu farw yr wythnos diwethaf - cafodd Mr. Owen yrfa wleidyddol dros gyfnod o 50 mlynedd ac roedd hon yn golled i gymuned Caergybi - colled ar ôl un a fu mor weithgar mewn materion lleol am gyfnod mor hir.

Cyfeiriodd at farwolaeth y Parchedig Edgar Jones, Llanfachraeth - dyn yr oedd gan bawb air da iddo ac un a wnaeth waith rhagorol dros flynyddoedd maith a thrist oedd clywed am ei golli.

Yma achubodd y Cadeirydd ar y cyfle i gydymdeimlo gyda’r aelodau hynny o’r staff a oedd wedi cael profedigaeth.

Hefyd roedd Archwiliwr Penodedig yr Archwiliwr Cyffredinol yn unol â gofynion Adran 7 Deddf Llywodraeth Leol 1999 (Deddf 1999), wedi cwblhau’r gwaith archwilio ar Gynllun Gwella’r Cyngor a daeth i’r casgliadau a ganlyn:-

Daeth y Rheolwr Cydberthynas i’r casgliad:-

     Cynghorydd Everett - “Mae hwn yn disgrace, hogia, absolute disgrace. Talk about gagging us, and I’m glad to see............”

     Cadeirydd - “One at a time, Councillor Everett, just because you are not getting your way today, you will address the Chair..........”

     Cynghorydd Everett - “Don’t raise your voice with me Mr. Chairman or I’ll shout as well if you like. It’s not a problem. I’m moving a resolution as per the Constitution. Right, I will tell the Council and the public what was said in confidence yesterday if that’s what you want. I’ve got no problem in doing it.”

     Cadeirydd - “I’ve asked you to sit down Councillor Everett. Thank you..... Councillor Rogers.”

     Cynghorydd Rogers - “My amendment is that as Chairman of the Audit Panel, who has moved that we hear debate first, before we take the full motion, that we hear the report back from the Audit Committee first, because we wasted a morning yesterday when we didn’t make any progress at all, they don’t even accept the Auditor’s report, neither the officers or the Executive. I think this is very important. My motion is that we allow Councillor C. L. Everett as Chairman of the Audit Committee, to speak on this before we take a vote.”

     Cynghorydd J. Arwel Roberts - “I second that.”

     Cadeirydd - “Thank you for seconding it. However, the motion had been put to Council and that motion will be taken first.”

     Cynghorydd Chorlton - “Point of Order Chairman, you’ve had a motion put that the legal officer be allowed to speak on a Point of Order, and that is a must, you must allow the legal officer to speak to the Point of Order. You have not got sacrosanct in law here.”

     Cadeirydd - “Sorry, Councillor Chorlton. What exact point of the Constitution..... one at a time. I won’t be bullied by you lot either.”

     Cynghorydd Everett - “I’m not bullying you at all. The bullies are coming from up there I’m afraid.”

     Cynghorydd J. Arwel Roberts - “You are not doing yourself any favours here Mr. Chairman. Ten out of ten for orchestrating what you’ve just done, but in front of the press and the public? Not to allow the Chair of Audit to speak is a disgrace.”

     Cadeirydd - “The motion will be put and it has been moved.”

     Cynghorydd Chorlton - “With the greatest respect Mr. Chairman, can we hear the voice of the legal officer. The Monitoring Officer is indicating she wants to speak. Please Sir, can we hear her. Are you ruling us out of Order? Are you ruling us out of order? Are you ruling us out of order?

     Cadeirydd - “Councillor Chorlton, will you sit down.”

     Councillor Chorlton - “I will sit down.”

     Cadeirydd - “The motion will be taken first, since the motion has been put.”

     Cynghorydd Chorlton - “You obviously don’t know the rules of the Council. You have no idea how to Chair.”

     Rheolwr-gyfarwyddwr - “Da chi’n torri’r Cyfansoddiad.”

     Cynghorydd G. W. Roberts, OBE - “I have not declared an interest today, because I’ve declared an interest on Graigwen in Amlwch, because I was the Leader at the time, nothing else. Can I make that quite clear. I would say in my opinion Mr. Chairman, this saga here today is about Craigwen and also the toilets, and there are people here which are being penalised for what they’ve done.”

     Cadeirydd - “Are we finished now gentlemen, because we will now take the notice of motion.”

     Rheolwr-gyfarwyddwr - “Cadeirydd, mae’n rhaid i chwi ..............”

     Cadeirydd - “The motion has already been put and it’s been moved.”

     Cynghorydd Everett - “No a Point of Order takes precedence Mr. Chairman, I’m sorry under the Constitution. My Point of Order is I would like to move a resolution without notice under Constitution 4.1.14.14 to refer this report to an actual appropriate body or individual. You have to deal with that one first Mr. Chairman, because I am raising a Point of Order as per the Constitution. Yes, you’ve had the Motion be put. But again you’ve had bad advice Mr. Chairman. I’m sorry, have a look at the Constitution. you are the keeper of the Constitution as the Chair, and you are stifling debate here today. What is the reason you are stifling the debate.”

     Cadeirydd - “Have you finished.”

     Cynghorydd Everett - “Yes I have finished and I will respect the Chair and now sit down.”

     Cynghorydd T. Ll. Hughes - “Gwarth, dim ar un ochr ond ar bawb. Mae’n gwilydd y ffordd da ni’n byhafio drwy beidio rhoi respect i’r Gadair. Efallai tydio ddim yn gwneud hyn yn y ffordd iawn ond dwi’n gweld lle mae o’n dod o. Ond ar ddiwedd y dydd mae’n rhaid rhoi respect i’r Gadair, a dwi’n synnu ar rhai ohonoch. Dwi’n siomedig aruthrol gyda be sy’n mynd ymlaen yma ac i weld fod yna bobl tu allan i’r Cyngor Sir yn gwrando arnom. Dwi wedi bod allan o’r Cyngor Sir am bedair blynedd a dwi wedi bod yn edrych o’r tu allan i mewn, i weld be sy’n mynd ymlaen, ac fe oeddwn i yn gobeithio fysa fo ddipyn gwell na be mae o. Mae o’n gwilydd y ffordd da chi wedi byhafio yma heddiw. Dwi’n pryderu yn fawr iawn am y ffordd da chi’n mynd. Dwi’n pitio chi Mr. Cadeirydd. Er bod chi efallai yn codi eich llais, ond os oes na Gynghorwyr neu swyddogion yn cael eu henwi, oherwydd dwi ddim eisiau cael fy mheintio gyda’r r’un un brwsh a phawb arall.”

     Cynghorydd Everett - “Are you going to allow me Mr. Chairman to speak to the report we have just had? I’m not going to take much of your time Chairman, but as the Chair of the Audit Committee, I think it’s right and proper for this Council to hear what I am saying on behalf of elements of my Committee, I’m sort of sad to say, but certainly the Committee’s resolution of 29th January and what was decided at that meeting. Are you going to allow me to speak Mr. Chairman or are you going to use the powers that you have in this Chamber to prevent me from speaking. Because if you do prevent me from speaking today, I’m sorry, but I am going to have to go public with everything I was told yesterday in the confidential element of the Audit Committee as well. Because, I think as Michael Farmer said in Recommendation 8 back in 1998,..... myself and Councillor Schofield are the only two members left on this Authority that sat on that Committee. Farmer said “members should take steps to treat employees with consideration and respect and avoid behaviour that can be intimidating or seen as threatening.” That was taken from a public meeting on 4th June when we heard evidence from members of the public, the spokesman from Llais y Bobl, Mr. Walter Davies, I’m glad to see him here today. He said that bullying and intimidation by members did occur. Recommendation 8 of that report was unanimously supported by this Council back in 1998 Mr. Chairman. I am afraid that we are going back to those days unless we are allowed to speak openly and transparently, within law, within this Council. I want to refer to one or two items, that’s all. I won’t take the Council’s time, but I think it’s my duty as Chair to try and speak on it.”

     Cadeirydd - “The motion has been put and the motion is before Council, and we will now vote on it. The motion is that this document is accepted and the powers given to the Executive to deal with it.”

     Cynghorydd Chorlton - “I want a recorded vote on this matter so that we know exactly the way the vote has gone.”

     Cadeirydd - “Fine, will 10 members kindly stand for a recorded vote.”

     Cynghorydd Everett - “Disgrace, absolute disgrace.”

     Cyfarwyddwr y Gwasanaethau Cyfreithiol/Swyddog Monitro - “I appreciate I am not allowed to speak and not allowed to advise unless I go through you, so I will not do so. But, i would like to have my disquiet about the way this is being conducted recorded in the minutes because you are driving a coach and horses through the Constitution, and it is unacceptable, and if you continue in this vein, I will use my statutory powers to call another meeting of the Council, and if the same happens I will call another meeting of the Council. Thank you.”

     Cadeirydd - “You’re comments are duly noted Miss. Ball.”

     Cynghorydd K. Evans - “Mr. Chairman. I am the longest serving Councillor here. I show great respect to the Chair. I behave myself in meetings. I think we are on very dangerous ground now. I’ve said this at other meetings as well, the future of this Council is at stake at this very time. This is far more significant than 10 years ago. We are in real danger of depriving our people of the service that they expect. Our electors have put us here. We have had a dire warming from the Auditor’s today to behave ourselves, to get our act together, and you are making it worse today by stifling a discussion on the most important document that has come before this Council for years. Mr. Chairman, I implore you to ask your colleagues to think again. Let’s have a healthy, reasonable, sensible debate and let’s try to find a way forward. I have tried as a fairly independent member of the Audit Committee, to give my Chairman support to try to sort the problem out here. To meet members behind closed doors if you like, to see whether we can knock heads together, to save our skins for the sake of the people out there. We are on very dangerous ground here and I do implore all the Council, look at the odds, the odds are stacked against us and this just makes it worse.”

     Cadeirydd - “Thank you Councillor Evans. Councillor Penri Williams?”

     Cynghorydd J. Penri Williams - “In view of the legal advice, I withdraw the fact that I’ve seconded it, and in the interests of debate.”

     Cadeirydd - “It was that the motion be put Councillor Williams, that you seconded.”

     Cynghorydd Everett - “You are the Chair, Aled.”

     Cadeirydd - “Councillor Everett, I always take my own decisions , as you well know. The motion has already been put, and it has already been agreed that there will be a recorded vote, so we will proceed with the vote. All those in favour, would you please stand.”

     Dan ddarpariaethau Rheol 18.5 y Cyngor, cofnodwyd y bleidlais ar y mater (h.y. derbyn yr adroddiad a’i drosglwyddo i’r Pwyllgor Gwaith benderfynu arno):-

     O blaid: Y Cynghorwyr E. G. Davies, L. Davies, J. Evans, P. M. Fowlie, Ff. M. Hughes, K. P. Hughes, R. Ll. Hughes, T. Ll. Hughes, W. I. Hughes, A. M. Jones, E. Jones, G. O. Jones, O. Glyn Jones, T. Jones, C. McGregor, B. Owen, J. V. Owen, R. L. Owen, G. O. Parry, MBE, R. G. Parry, OBE, E. Roberts, J. Penri Williams, I. Williams, J. Williams.         

     CYFANSWM: 24

     Yn erbyn: Y Cynghorwyr W. J. Chorlton, K. Evans, C. L. Everett, R. Dylan Jones, H. Eifion Jones,

     R. Ll. Jones, Raymond Jones, J. A. Roberts, G. W. Roberts, OBE, P. S. Rogers, H. W. Thomas.

     CYFANSWM: 11

     Ymatal: Y Cynghorydd Rhian Medi

     CYFANSWM: 1

     Cynghorydd  Everett - “Point of Order, Mr. Chairman. Why did the Executive vote here and they haven’t actually come to the Audit Committee and they haven’t come to the Audit Committee the other day?”

     Cadeirydd - “Overruled.”

     Cynghorydd Everett - “Is the Council Leader prepared to respond?”

     Cadeirydd - “Please sit down. The motion is carried 24 to 11 with one abstention. This matter will now be dealt with by the Executive.”

     Cynghorydd H. W. Thomas - “I am no longer prepared to take part and am leaving the Chamber.”

     Cynghorydd G. W. Roberts, OBE - “I believe that the history is of one person leading, in my opinion, and destroying the Council.”

     (Ar y foment hon cododd y Cynghorwyr W. J. Chorlton, C. L. Everett, Raymond Jones, R. Dylan Jones, J. Arwel Roberts, G. W. Roberts, OBE a H. W. Thomas a gadael y Siambr am weddill y cyfarfod).

     Roedd y Cynghorydd Rhian Medi yn dymuno egluro i’r Cyngor pam nad oedd wedi pleidleisio, sef am ei bod yn anhapus gydag ymddygiad y Cynghorwyr.  Nid oedd yn siarad am y Gadair.  Roedd hi yn ymwybodol bod y trafodaethau dros y 4 blynedd diwethaf wedi’u rhwystro yn y Cyngor.  Ni chredai hi bod yr aelodau a gerddodd allan mewn sefyllfa gref, gan mai y nhw a rwystrodd y drafodaeth yn y gorffennol.  Hefyd, heddiw, crybwyllwyd bod y Cyngor mewn sefyllfa waeth na honno ar ddiwedd y 1990’au. Fel aelod o Llais y Bobl gynt ni fedrai dderbyn hyn.  Roedd y problemau yn y Cyngor yr adeg honno yn ofnadwy, a phobl yn dioddef, bwlio yn digwydd a’r aelodau a oedd yn creu y problemau y dyddiau hynny yn dal i fod yma heddiw.  Roedd hi hefyd yn anhapus ar ôl derbyn adroddiad yr Archwiliwr oherwydd ei hanfodlonrwydd ynghylch beth a ddigwyddodd gyda’r Graig-wen. Roedd mwy a mwy o gwestiynau yr oedd raid eu hateb.  Yn ariannol, mater gwleidyddol i’r Cyngor hwn a hefyd i drethdalwyr Ynys Môn oedd unrhyw benderfyniad gan y Cyngor i symud ymlaen gydag unrhyw gamau - nid penderfyniad i’r Archwilwyr.

     PENDERFYNWYD derbyn yr adroddiad a’i drosglwyddo i’r Pwyllgor Gwaith ei ystyried.

Cyflwynwyd a chadarnhawyd fel cofnod cywir, gofnodion y Cyngor Sir a gynhaliwyd ar y dyddiadau a ganlyn:-

(i) Cofnodion - 11 Rhagfyr, 2008.

Yn codi -

Eitem 9 - Contract Prydau Ysgol

(Gwnaeth y Cadeirydd ddatganiad o ddiddordeb yn y mater a gadawodd y Siambr - cymerwyd y Gadair gan yr Is-Gadeirydd).

Cyfeiriodd y Cynghorydd P.S.Rogers at ddatganiad a wnaeth yr Arweinydd yn y pedwerydd paragraff sef “bod yr holl gig bellach yn gynnyrch lleol.”  Ni chredai bod hyn yn wir o gwbl a’i fod yn gamarweiniol.

Wedyn aeth ymlaen i gyfeirio at ddatganiad yr Arweinydd y buasai Eden ar ôl rhoi cyflwyniad i’r Pwyllgor Trosolwg Addysg, “yn gadael y cyfarfod a’r aelodau’n cael cyfle i drafod adroddiad y Cyfarwyddwr Corfforaethol.” Yn y  Pwyllgor Trosolwg hwnnw, dywedodd na chafodd gyfle gan y Cadeirydd i drafod yr adroddiad.

Mewn ymateb dywedodd y Cynghorydd Ff.M.Hughes, Cadeirydd y Pwyllgor Trosolwg Addysg bod holl aelodau’r Cyngor Sir wedi cael gwahoddiad i’r cyfarfod.  Fodd bynnag, tra bydd hi yn Gadeirydd y Pwyllgor ni fuasai’n gwadd yr holl aelodau i fynychu eto a hynny oherwydd ymddygiad un yn benodol.  Tra oedd Eden yn bresennol, roedd ymddygiad pawb yn rhagorol ac roedd wedi diolch i’r aelodau am hynny ar ddiwedd y cyfarfod.  Ond unwaith y gadawodd Eden roedd ymosodiad ar aelod o staff yr Adran Addysg a Hamdden a’r staff yw asgwrn cefn yr Awdurdod hwn ac nid oedd yn fodlon caniatáu i’r un aelod ymosod yn y modd hwn ar aelod o’r staff.  

Ond nid oedd yr un cyfeiriad at ymosodiad ar aelod o’r staff yng nghofnodion y Pwyllgor yn ôl y

Cynghorydd P.S.Rogers.  Nid oedd yn y cofnodion yr un cyfeiriad at unrhyw gyfraniad a wnaeth yn y cyfarfod a’r geiriau a ddefnyddiodd ef oedd“bungling incompetent,” a hynny nid yn erbyn Swyddog o’r Awdurdod hwn ond yn erbyn y Deilydd Portffolio a oedd wedi methu’n llwyr â rhoddi unrhyw gymorth nac amddiffyniad rhag anhrefn y contract prydau ysgolion.

Ni chredai ef bod y cyfeiriad at “bungling incompetence” yn ddigon i’w stopio rhag cyfrannu yn y drafodaeth.  Yn wir roedd ef wedi gwneud mwy o waith na neb ar y prydau ysgolion ond er hynny wedi cael ei rwystro rhag siarad.  O’r herwydd roedd yn herio’r nodyn yn y cofnodion a hefyd yn dymuno dwyn sylw’r aelodau at yr annhegwch yn y cofnodion fel y cawsant eu cyhoeddi.  Ni châi ef byth gyfle eto i herio’r cofnodion a hynny am nad oedd yn aelod o’r Pwyllgor hwnnw.  Gynt roedd cofnodion yn dod i’r Cyngor llawn i bwrpas eu derbyn ond nid oedd hynny’n digwydd bellach.  Gofynnodd i Gadeirydd y Cyngor siecio’r cofnodion hynny i weld a oedd ynddynt unrhyw awgrym ynghylch beth oedd Cadeirydd y Pwyllgor Trosolwg yn ceisio’i ddweud am ei ymddygiad.  Yr oedd yn gywilydd mawr bod y Cadeirydd wedi rhedeg y cyfarfod hwnnw ar y diwrnod hwnnw yn y fath fodd a hynny yng nghyswllt mater difrifol iawn.

Mewn ymateb dywedodd y Cynghorydd Ff.M.Hughes nad oedd yn dymuno gweld y cyfarfod hwn yn datblygu’n ddadl gyhoeddus heddiw a’i harfer hi bob amser oedd aros yn ddistaw pan oedd aelod arall yn siarad yn y Siambr.  Roedd hi’n fodlon rhoddi mwy nag un cyfle i aelodau ond roedd yr aelod penodol hwn wedi cael mwy nag un cyfle.  Mewn cyfarfod o’r Cyngor hwn roedd y Cadeirydd wedi gofyn iddi offrymu gweddi ar ddechrau’r cyfarfod a gwnaeth hynny trwy gyflwyno gweddi bwrpasol ar y pryd.  Roedd yr aelod dan sylw wedi methu ag ymddwyn yn iawn yn y cyfarfod hwnnw hefyd.  Fel cwrteisi iddo roedd wedi mynd i’r drafferth i gyfieithu’r weddi a’i phostio i dy’r Cynghorydd Rogers.  Ond ni chymerodd yr un sylw o hynny.  Felly o weld bod yr un Cynghorydd yn camfihafio yn y cyfarfod hwnnw yr oedd hi yn ceisio’i Gadeirio, a hynny mewn modd urddasol, roedd y profiad yn un anodd iawn iddi.  Ni fedrai gytuno gyda’r pwynt a wnaeth, sef ei fod ef fel Cynghorydd wedi gwneud mwy na neb o blaid prydau’r ysgolion ers dod yn Gynghorydd.

Gwnaeth y Cynghorydd Tom Jones y pwynt bod y Cyngor yn delio gyda chywirdeb y cofnodion gerbron heddiw a chredai bod y Cynghorydd Rogers yn gywir, sef na ddywedwyd bod yr holl gig yn lleol.  Ffigwr canrannol oedd hwnnw ond ei fod yn uwch na’r hen ffigwr dan yr hen gontract.  Yng nghyswllt yr ail bwynt a wnaeth y Cynghorydd Rogers roedd cofnodion y Cyngor yn gywir.  Cyfeirio oedd y Cynghorydd Rogers at gofnodion y Pwyllgor Trosolwg.

Yn ôl y Cynghorydd E.G.Davies, y Deilydd Portffolio, credai ef bod y Cynghorydd Rogers yn y  Pwyllgor Trosolwg, wedi cyfeirio at “bungling incompetence” yr Adran Addysg.  Digon teg, os mai’r bwriad oedd pwyntio bys at y Deilydd Portffolio gallai fyw hefo hynny.  Ar ddiwedd y dydd pwy bynnag fyddai’r Deilydd Portffolio buasai’r Cynghorydd Rogers wedi cymryd yr un trywydd.  Ni ellid beio yr un unigolyn oherwydd methiant.  Etifeddwyd hyn oddi ar y Pwyllgor Gwaith cynt ac roedd angen sicrhau bod popeth yn ei le cyn dechrau tymor newydd yr ysgol ym mis Medi.

Gan yr Arweinydd cafwyd cynnig i ddiwygio’r cofnodion yng nghyswllt prynu’r holl gig yn lleol ac mai ffigwr canrannol oedd hwnnw ar ddiwedd y dydd ond bod y ffigwr yn dal i fod yn uwch na hwnnw yn y contract gwreiddiol.

PENDERFYNWYD nodi’r gwelliant.

(ii) Cofnodion - 30 Ionawr, 2009.

Yn codi -

Eitem 3 - Ty Mawr, Llanfair-pwll

Roedd y Cynghorydd J.Penri Williams yn dymuno nodi bod y ffigwr o 1800 o geir wedi’i grybwyll yn ei anerchiad i’r Cyngor - dylai hwnnw ddarllen 1800 o geir.

PENDERFYNWYD derbyn y gwelliant.

     5.1 Cynigion Cyllidebol Terfynol y Pwyllgor Gwaith 2009/10

     Adroddodd y Deilydd Portffolio (Cyllid)  - Bod cynigion cyllidebol terfynol y Pwyllgor Gwaith yn ymddangos yn :-

     Tabl A – Cyllideb Refeniw 2009-10;

     Tabl B – Cynllun Ariannol Tymor Canolig;

     Tabl C – Cyllideb Gyfalaf 2009-10;

     Tabl Ch – Cynllun Cyfalaf a naratif.

     O gofio effaith y wasgfa gredyd a’r hinsawdd economaidd presennol, roedd y Pwyllgor Gwaith wedi anelu at gynnydd bach yn y Dreth Gyngor.  Roedd ansicrwydd cyllidol yn nhermau chwyddiant a graddfeydd llog yn effeithio cyllidebau’r Cyngor yn ogystal a rhai teuluoedd.

     Roedd y Pwyllgor Gwaith yn cydnabod y pwysau cynyddol ar gefnogaeth gwasanaethau cymdeithasol, tai a budd-daliadau.  Roedd y Pwyllgor Gwaith yn ymateb i’r anghenion yma.

     Roedd y Ganolfan Fusnes yn parhau i hyrwyddo’r ynys ar gyfer busnes a datblygiad.  Yn ychwanegol roedd darpariaethau hyblyg ar gael i fanteisio ar gynlluniau newydd i gryfhau’r economi.

     Defnyddiwyd arian wrth gefn eleni er mwyn cyflawni’r cynnydd bychan yma.  Bwriedir, trwy’r  strategaeth tymor canolig, ailadeiladu’r gyllideb yma.

     Darparwyd y manylion isod yn adroddiad y Deilydd Portffolio yng nghyswllt dilyn gofynion Rheolau Gweithdrefn y Gyllideb :-

     5.2     Cyllideb 2009/10 - Mabwysiadu Penderfyniad Ffurfiol

     Adroddodd y Cyfarwyddwr Corfforaethol (Cyllid) - I bwrpas mabwysiadu ei gyllideb am 2009-10 a phennu lefel y Dreth Gyngor am y flwyddyn bydd raid i'r Cyngor Sir fabwysiadu penderfyniad ffurfiol sy'n delio'n fanwl gyda'r holl faterion cysylltiedig.  

     Wrth iddo ystyried cyllideb arfaethedig y Pwyllgor Gwaith, roedd yn rhaid i'r Cyngor, hefyd, ystyried yr adroddiad hwn gan y Cyfarwyddwr Corfforaethol (Cyllid).  Yn hwnnw rhoddwyd sylw i faterion gofynnol dan Ddeddf Llywodraeth Leol 2003 ("y Ddeddf") a'r Côd Pwyllog yng nghyswllt Cyllid Cyfalaf i Awdurdodau Lleol ("y Côd Pwyllog").

Dan adran 25 (1)(a) y Ddeddf roedd yn rhaid i’r Cyfarwyddwr Corfforaethol gyflwyno adroddiad i’r Cyngor ar gadernid yr amgancyfrifon a baratowyd  wrth lunio’r gyllideb.

Ym mhob blwyddyn ariannol mae rhai elfennau o ansicrwydd y mae’n rhaid eu hystyried wrth asesu cadernid.  Eleni mae rhai risgiau mwy anarferol na’r cyffredin:-

Dan adran 25 (1)(b) y Ddeddf roedd yn rhaid i’r Cyfarwyddwr Corfforaethol gyflwyno adroddiad i’r Cyngor ar ddigonolrwydd yr arian wrth gefn.

Sefydlwyd arian wrth gefn clustnodedig i ddelio gydag ymrwymiadau hysbys, gyda chynlluniau a risgiau.  Wrth asesu lefel yr arian wrth gefn roedd y Cyfarwyddwr Corfforaethol wedi rhagdybio y bydd yr ymrwymiadau yn cael eu hanrydeddu, ac y bydd gweithredu ar y cynlluniau os ydynt yn dal i fod gennym a rhagdybio hefyd y bydd y ddarpariaeth ar gyfer risg yn rhesymol o ystyried y maint a’r tebygolrwydd.   Wrth asesu’r balansau cyffredinol rhoddwyd sylw i risgiau ac i ansicrwydd nad oes darpariaeth ar eu cyfer yn yr arian wrth gefn clustnodedig nac yn y gyllideb wrth gefn.

Mae lefel yr arian wrth gefn yn cael ei hadolygu’n rheolaidd.  Roedd yr asesiad hwn yn dibynnu ar wybodaeth yn adroddiad y Cyfarwyddwr Corfforaethol i’r Pwyllgor Gwaith ar 8 Rhagfyr, ac a ddiweddarwyd i gyfateb  i adroddiadau monitro cyllidebol y 3ydd Chwarter ar 2008-09 a datblygiadau yn ymwneud a’r gweithredu llys Gallows Point.

Roedd cynigion y Pwyllgor Gwaith yn adlewyrchu ei asesiad ef bod modd rhyddhau £1.92 miliwn o arian wrth gefn.  Eglurodd sut yr oedd modd cyflawni hyn a sut yr oedd y broses yn dal i adael arian wrth gefn digonol ym Mharagraff 3 ei adroddiad.

Yn ychwanegol at y £1.92 miliwn hwn, roedd y Cyfarwyddwr Corfforaethol wedi cynnig bod y Pwyllgor Gwaith yn defnyddio hyd at £0.5 miliwn o’r Balansau Cyffredinol i  gyllido costau torri y gwasanaeth staff.  Trwy fynd y tu draw i’r swm £1.92 miliwn byddai’r mynediad yma, petae’n cael ei ddefnyddio yn 2009-10 yn gadael y Cyngor ar 31 Mawrth 2010 gyda balansau cyffredinol is na beth gredai’r Cyfarwyddwr Corfforaethol oedd yn ddigonol.  Yn ymarferol gellid cyfiawnhau hyn ar y pryd petai’r costau torri gwasanaeth arfaethedig yn arwain at arbedion clir neu at welliannau effeithiolrwydd, ond dan amgylchiadau o’r fath roedd yn dymuno cael gael tystiolaeth yn dangos hynny.

Ond mae anhawster arall yn 2010-11.  Mae’r cynllun ariannu tymor canolig yn optimistaidd ynghylch chwyddiant yn syrthio, ond hyd yn oed gyda rhagamcan 4.5% i’r cynnydd yn y Dreth Gyngor yn 2010 bydd yn rhaid o hyd ddefnyddio £0.5 miliwn yn 2010-11.

Roedd y Cyfarwyddwr yn dymuno defnyddio unrhyw arbedion annisgwyl a geir yn awr neu yn ystod 2009-10 i ostwng y swm a dynnir o’r arian wrth gefn - yn hytrach na’i ddefnyddio i gyllido gwariant ychwanegol.  Rhaid mabwysiadu’r dull hwn yn y cyfnod sy’n ein hwynebu er mwyn sicrhau na thynnir mwy nag sydd raid o’r arian wrth gefn.  Efallai y gwelir enillion annisgwyl oherwydd chwyddiant is, hefyd oherwydd ennill llogau uwch, aildrefnu dyledion, aildendro contractau neu incwm annisgwyl arall.  Dan amgylchaidau pan fo’r Pwyllgor Gwaith yn gorfod dechrau ar y gwaith o chwilio am arbedion cyllidebol ar gyfer y flwyddyn nesaf bydd unrhyw arbedion y deuir o hyd iddynt yn gorfod mynd o bosib i’r canol.  

Hefyd roedd y Cyfarwyddwr yn bwriadu cyfyngu ar yr amgylchiadau hynny lle mae tanwariannau yn cael eu dwyn ymlaen er mwyn sicrhau nad yw’r arian wrth gefn yn y gwasanaethau yn croni heb fod raid tra bo arian wrth gefn canolog yn mynd yn llai ac yn llai.  Er mwyn rhoi rhybydd digonol i’r rhai hynnu sy’n rheoli cyllidebau am y newidiadau hyn byddant yn dod i rym adeg cau cyfrifon 2009-10.

Mae'r fframwaith deddfwriaethol a gyflwynwyd dan Ddeddf Llywodraeth Leol 2003 yn gorfodi'r Cyngor i ystyried y Côd Pwyllog yng nghyswllt Cyllid Cyfalaf i Awdurdodau Lleol.  Mae'r Pwyllgor Gwaith eisoes wedi rhoddi cadarnhad i hyn.  Gofynion pennaf y Côd Pwyllog yw bod awdurdodau yn ystyriol o fforddiadwyaeth a phwyll.

     5.3     Strateageth Rheoli Trysorlys 2009/10

     Cyflwynwyd - Adroddiad gan y Cyfarwyddwr Corfforaethol (Cyllid) yma yn rhoi'r wybodaeth sydd ei hangen cyn dechrau blwyddyn ariannol newydd o dan Ddeddf Llywodraeth Leol 2003, yr Arweiniad ar Fuddsoddiadau Llywodraeth Leol a gyhoeddwyd gan Gynulliad Cenedlaethol Cymru, a dau gôd ymarfer a gyhoeddwyd gan y Sefydliad Siartredig ar Gyllid Cyhoeddus a Chyfrifeg (CIPFA): Côd Ymarfer Rheoli Trysorlys yn y Gwasanaethau Cyhoeddus a’r Côd Pwyllog ar gyfer Cyllid Cyfalaf mewn Awdurdodau Lleol ac arweiniad cysylltiedig.

     Yn ei gyfarfod ar 5 Mawrth 2002 bu i'r Cyngor fabwysiadu Datganiad Polisi Trysorlys newydd a chymalau newydd ynglyn â Rheoli Trysorlys  fel a gynghorwyd gan CIPFA ac mewn paratoad ar gyfer ei Reolau Gweithdrefn Ariannol newydd. O ganlyniad mae'n rhaid cyflwyno'r Strategaeth Rheoli Trysorlys flynyddol i'r Cyngor. Mae hynny yn gyson â'r Côd Pwyllog a'r Rheoliadau Trefniadau Gweithredol Awdurdodau Lleol (Swyddogaethau a Chyfrifoldebau) (Cymru) 2001 sy'n datgan y dylai'r Pwyllgor Gwaith lunio unrhyw gynllun neu strategaeth i reoli benthyca neu wariant cyfalaf yr awdurdod a threfnu i'r Cyngor llawn ei fabwysiadu.

     Oherwydd y sefyllfa economaidd cyfyd sawl mater ei ben:-

     Dywedodd y Cynghorydd H. Eifion Jones “Yn y flwyddyn ariannol ddiwethaf roedd cyfanswm ein harian wrth gefn wedi cyrraedd y lefel uchaf erioed a’r cynnydd cyffredinol yn £2.1m, a hynny wedi’i ganmol yn ddiweddar gan Swyddfa Archwilio Cymru.  Yr amser yma y llynedd roedd gennym, ar ôl gwaith lobïo caled a phroffesiynol a mynd i weld y Cynulliad cyn y Nadolig, £1m yn ychwanegol i Ynys Môn.  Hefyd llwyddasom i bennu’r cynnydd yn y Dreth Gyngor ar 1.5% - yr isaf yng Nghymru - a hynny oherwydd gwaith tîm da rhwng y Pwyllgor Gwaith a’r Tîm Rheoli.

     Ond eleni mae’r sefyllfa’n bur wahanol ac fe wnaed rhyw ymgais dila i geisio cael rhagor o arian gan y Cynulliad, a bu dyblu yng nghynnydd y Dreth Gyngor i 3%, a thynnu mwy nag erioed o’r arian wrth gefn - 1.9m. I’r graddau fel na all y Cyfarwyddwr Cyllid gefnogi unrhyw ostyngiad pellach.  Rydym mewn cwta 12 mis wedi mynd o sefyllfa dda i sefyllfa ddrwg.

     Ond sut y digwyddodd hyn? Do fe fu problem gyda’r Gwasanaethau Cymdeithasol ond llwyddwyd i leddfu hynny gyda thanwariannau mewn adrannau eraill.  Y mae’r rheswm yn ymwneud â methu a chydnabod y problemau ariannol a methu cymryd camau prydlon.  Er enghraifft, rhyw 18 mis yn ôl sefydlwyd panel ac arno gynrychiolwyr i’r grwpiau i bwrpas moderneiddio ein gwasanaethau a chytunwyd y buasai’r gwaith yn parhau ar ôl yr etholiadau.  Ond, does dim wedi digwydd.  Pob parch i’r Pwyllgor Gwaith, ond profiad anniddorol oedd gwrando ar y drafodaeth ar y gyllideb.  Yr oedd dryswch fe ymddengys ynghylch y gwahaniaeth rhwng balansau ac arian wrth gefn ac nad oedd modd defnyddio derbynion cyfalaf yn erbyn costau refeniw.  Cafwyd ymgais hwyr i geisio deall y sefyllfa staffio.  Efallai y medrwn daflu goleuni ar beth ddigwyddodd mewn gwirionedd y llynedd.

     Ar ddiwedd 2007 roedd gennym 2068 o staff a hynny’n codi o 80 i 2148 erbyn diwedd 2008. Cynnydd o 1 yn unig a gafwyd tan Ebrill, cafwyd y 79 ychwanegol arall yng nghweddill y flwyddyn - sef dros 10 bob mis.  Os cymerir bod pob un yn costio £20,000 ar gyfartaledd, yna mae hyn yn rhoddi i ni £1.6m yn ychwanegol bob blwyddyn ac efallai bod yma eglurhad pam y bu’n rhaid tyrchu i’r arian wrth gefn.

     Dros y 5 mlynedd nesaf mae’r Cynllun Rheoli Asedion diweddaraf yn dangos y bydd angen £20m i gynnal a chadw’r Ysgolion, £1.5m i gynnal a chadw’r canolfannau hamdden a buddsoddi £5m yn y mân-ddaliadau ond dywed y Cyfarwyddwr Cyllid nad yw’r arian gennym bellach ac yn arbennig am na fedrwn werthu asedau.  Ar ôl cyfarfod o’r Pwyllgor Gwaith yr wythnos diwethaf yn awr mi fydd hi’n cymryd dwy flynedd arall i weithredu ar y cynllun ad-drefnu ysgolion ac nid oes ganddynt syniad sut y bydd y diffyg yn y costau cynnal a chadw canolfannau hamdden yn cael ei gyllido.  Hefyd mae rhywfaint o amheuaeth ynghylch a oes digon yng nghyllideb y blynyddoedd nesaf i orffen y gwaith ar Arfarnu Swyddi neu ddigon i gwrdd â chostau anhysbys o hyd yng nghyswllt y contract prydau ysgolion ac nid oes dim ar gael ar gyfer rhagor o gostau gyda Phenrhyn Safnas Biwmares.

     Yn awr bwriadaf droi at bryderon gwirioneddol eraill - rhai nad oes raid i ’run ohonom eu derbyn.  Eleni am y tro cyntaf gofynnwyd i ni fabwysiadu cynllun Tymor Canolig am y ddwy flynedd nesaf a hynny fel rhan o’r fframwaith cyllidebol.  Yn wir mae hwn yn fwy o ragamcan na chynllun gwirioneddol a dangosir cynnydd 4.5% yn y Dreth Gyngor bob blwyddyn am y 2 flynedd nesaf yn erbyn chwyddiant rhagamcanedig cenedlaethol 1%. Fodd bynnag, bydd raid mynd eto i’r arian wrth gefn i godi hanner miliwn o bunnau ac nid yw’r Cyfarwyddwr Cyllid yn cefnogi hynny, felly gall y Dreth Gyngor fynd i fyny 7%.

     Os rhywbeth mae’r rhagamcanion hyn yn optimistaidd ac yn cario risg a heb gynnwys eitemau megis y codiad tebygol yn y Costau Pensiwn.  Ni allaf gefnogi hyn ac yn arbennig am nad oes gennym gynllun gweithredu gwirioneddol.  Rhaid i ni dderbyn bod dirwasgiad ar y gweill yn hytrach na thwyllo ein hunain nad yw’n bod.

     Gyda’r toriadau sydd ar y gweill yn y sector cyhoeddus a chan y Cynulliad, ofer yw disgwyl iddynt ein cynorthwyo, ac felly rhaid i ni fod yn fforddiol a mynd ati ar fyrder i foderneiddio ein gwasanaethau.  i gyflawni hynny rhaid cael arweiniad, gwaith tîm a defnyddio ein holl adnoddau a’r cyfan o’r talentau sydd gennym.  Yn olaf, Mr Cadeirydd, gan ei bod hi’n ffasiynol dyfynnu’r Arlywydd Obama mi wnaf innau hynny:- “When people tighten their belts - so should Washington.” A gallaf ychwanegu - dylai Ynys Môn wneud yr un peth yn union.”  

     Diolchodd y Cynghorydd G.O.Parry,MBE, i’r Cynghorydd Jones am ei sylwadau ond teimlai bod yma elfen o anghofio yng nghyswllt paratoadau’r hen Bwyllgor Gwaith ar gyfer y gyllideb y llynedd. Roedd y Cynghorydd Jones wedi anghofio am y gorwariant £1.2m ar y Gwasanaethau Cymdeithasol ac nid ymddangosodd hynny tan ar ôl penodi’r Pwyllgor Gwaith newydd ar ôl etholiadau mis Mai diwethaf.  Yn awr roedd y Pwyllgor Gwaith yn edrych ar yr anghenion ac at ofynion staffio.  Hefyd roedd yn cyflwyno cynlluniau yng nghyswllt materion cyfalaf.  Roedd dirwasgiad gwirioneddol ac un enfawr yn gwasgu’r holl wlad a Chynulliad Cymru newydd ddweud bod ganddynt £5 biliwn yn llai i’w wario.  Ond roedd colledion eraill hefyd - y llogau wedi syrthio a hynny yn sicr wedi taro’r holl Gyngor.  Roedd y Pwyllgor Gwaith yn ymdrechu i sicrhau y bydd cyllideb y flwyddyn nesaf o fewn cyrraedd ac y tu mewn i derfynau.

     Soniodd y Cynghorydd P.S.Rogers am y toriadau a gyflwynwyd i’r Cynllun Home Start.  Roedd hwn yn gynllun gwasanaethau cymdeithasol i famau’n gofalu am eu plant, ac yn cynnig cymorth gwirfoddol i gyplau ifanc oedd yn cael anawsterau ymdopi gyda bod yn famau, mynd â phlant i’r ysgol a chyfle i drafod problemau teuluol, bwyd a diet etc.  Roedd arian y Cyngor hwn yn mynd tuag at y gwasanaeth hwnnw.  Yn awr y bwriad oedd cynnal gwasanaeth gyda chymorth staff proffesiynol o’r Adran Gwasanaethau Cymdeithasol.  Ni fedrai’r bobl hyn, yn ei farn ef, gyfathrebu gyda mamau ifanc yn wynebu anawsterau a holodd wedyn faint yr oedd hyn yn mynd i’w gostio i’r Cyngor?

     Ond y broblem arall oedd honno yng nghyswllt Cynllun Dechrau’n Deg i rai dwyflwydd oed, ac a gafodd lwyddiant eithriadol yn ei Ward. Roedd yno 14 o blant bach yn disgwyl am gael ymuno ers diwedd Medi.  Gofynnodd i ble yr aeth yr arian ar gyfer y cynllun hwn?  Gallai’r cynllun fod yn gymorth i rwystro cau ysgolion yn y pentrefi dan y Cynllun Ad-drefnu Ysgolion.

     Mewn ymateb dywedodd y Cynghorydd G.O.Parry,MBE, yng nghyswllt y Cynllun Dechrau’n Deg bod raid i’r Pwyllgor Gwaith, pan fo’n gweithio ar y gyllideb, gael cyngor yr holl Adrannau ac ystyried y pwysau o gyfeiriad gwasanaethau statudol a hefyd y meysydd hynny oedd yn gysylltiedig gyda’r Gwasanaethau Cymdeithasol, ond heb fod yn statudol o angenrheidrwydd.  Roedd y Pwyllgor Gwaith wedi ceisio cynnal yr holl bartneriaethau yr oedd modd eu cynnal.  Ond hefyd roedd yn rhaid ystyried yn ofalus y gwerth am arian yn sgil cyfraniadau ac ystyried a oedd gwasanaeth yn cael ei ddyblygu ryw ffordd neu’i gilydd y tu mewn i’r Gwasanaethau Cymdeithasol. Yng nghyswllt Dechrau’n Deg roedd yn cael ei gyllido ar y ddealltwriaeth bod y Cyngor yn talu am y gwasanaeth gweinyddu ond hefyd gan dybio y buasai Dechrau’n Deg yn derbyn arian o fannau eraill.

     Dywedodd y Cynghorydd E.G.Davies ei fod yn gwbl ymwybodol o lwyddiant y cynllun Dechrau’n Deg yn Niwbwrch ac y buasai’n codi’r mater cyllido gyda’r Pennaeth Gwasanaeth (Addysg) - swyddog na fedrai fod yn bresennol yng nghyfarfod heddiw.

     Ond roedd penderfyniadau anodd iawn yn wynebu’r Pwyllgor Gwaith meddai’r Cynghorydd R.Ll.Hughes ac yn arbennig yng nghyswllt mudiadau gwirfoddol nad oedd dyletswydd statudol ar y Cyngor i ddarparu arian iddynt.  Roedd y cyfan o’r Adran Gwasanaethau Cymdeithasol wedi bod yn destun arolwg - nid y gwasanaethau gwirfoddol yn unig.  

     Diolchodd y Cynghorydd P.S.Rogers i’r Deilydd Portffolio am ei ymateb ond gofynnodd am gynnal cyfarfodydd brys gyda  Dechrau’n Deg i egluro iddynt beth yw’r sefyllfa.  Hefyd achubodd ar y cyfle i gyfeirio at y gwahaniaeth rhwng ffioedd Gofal Cartref yn y sector preifat a ffioedd y Cyngor Sir.  Cafwyd gwared o’r ffioedd ategol a hynny wedi arwain at falans teg iawn rhwng y Cartrefi Gofal.  Pwysodd yn daer ar aelodau i sicrhau na fydd gwahaniaethu eto yn cael ei gyflwyno gyda’r tâl ategol, gan fod hynny wedi achosi bedlam yn y system.

     Yng nghyswllt y gyllideb teimlai’r Cynghorydd E.Schofield bod rhaid iddo ymateb i sylwadau cynharach y Cynghorydd H.Eifion Jones.  Teimlai mai rhagrithiol braidd oedd iddo ef gymryd y clod am gyllideb 1.5%, a chan gofio hefyd beth oedd y Pwyllgor Gwaith presennol wedi’i etifeddu. Y gwir oedd hwn - sef bod ei ddatganiad ef yn anghywir pan ddywedodd bod y Gwasanaethau Cymdeithasol wedi gorwario £1.2m. Y sefyllfa wirioneddol yw bod y Gwasanaethau wedi’i dan gyllido o £1.2m ac o’r herwydd roedd hi’n hawdd iddo ef son am gyllidebau 1.5% pan nad oedd yr hen Bwyllgor Gwaith yn ysgwyddo’i gyfrifoldeb.  Y ffactor arall oedd yn cael effaith wirioneddol fawr oedd bod yr hen Bwyllgor Gwaith wedi ymgorffori yn y gyllideb gynnydd o 2% ar gyfer cyflogau.  Fodd bynnag, ar ddiwedd y dydd roedd y cynnydd hwnnw yn 2.7%.  O edrych yn ôl ar eu cyllideb cyfalaf nhw roedd hi’n deilchion.  Yn awr roedd yn rhaid i’r Pwyllgor Gwaith wynebu problemau ddifrifol ynghylch agweddau iechyd a diogelwch mewn rhai o’r canolfannau hamdden a hynny oherwydd bod yr hen Bwyllgor Gwaith wedi dibynnu’n llwyr ar werthu eiddo.  Felly roedd rhaid canmol y cynnydd 3% eleni yn wyneb yr etifeddiaeth anodd a’r costau i’r Awdurdod hwn.

     Mewn ymateb dywedodd y Cynghorydd H.Eifion Jones na soniodd ef am y ffigwr o £1.2m, y Deilydd Portffolio oedd wedi dyfynnu’r ffigwr hwnnw.  Yr adeg yma y llynedd, nid oedd y Pwyllgor Gwaith yn ymwybodol o unrhyw orwariant.  Roedd hi’n ddiwedd Mawrth 2008 pan gyflwynwyd adroddiad i’r Pwyllgor Gwaith yn cyflwyno’r gyllideb.  Y ffigwr ar ôl 9 mis oedd £0.5m meddai ef.  Ond roedd tanwariannau mewn Adrannau eraill a defnyddiwyd hwnnw i gael balans yng nghyllideb y  Gwasanaethau Cymdeithasol.

     Mewn ymateb dywedodd y Cynghorydd E.Schofield mai cyfrifoldeb y Pwyllgor Gwaith ar y pryd oedd bod yn ymwybodol o’r sefyllfa.  Bellach roedd y Pwyllgor Gwaith presennol yn ymwybodol o’r goblygiadau a dyna pam bod y Dreth Gyngor wedi’i phennu ar lefel 3%.

     Soniodd y Cynghorydd R.Ll.Hughes am y datganiad a wnaed gan y Cynghorydd H.Eifion Jones - a’r Cynghorydd Hughes yn dwyn sylw’r Cyngor at batrymau dros y blynyddoedd - yn 2003/04 roedd £0.5m o danwariant; yn 2004/05 roedd tanwariant £100,000; yn 2005/06 roedd gorwariant £225,000; yn 2006/07 cafwyd tanwariant £56,000 ac erbyn 2007/08 cafwyd gorwariant £1.1m.  Yn gynnar yn 2007, cyflwynodd y Cyfarwyddwr Corfforaethol (Cyllid) a’r Cyfarwyddwr Corfforaethol Tai a Gwasanaethau Cymdeithasol) adroddiad i’r Pwyllgor Gwaith ar sefylla’r gyllideb a nodwyd yr adeg honno “bod y ddarpariaeth gyllidebol ar y pryd yn golygu gorwariant tebygol yn 2007/08.” Dim ond £377k o’r £652k, sef diffyg o £275k a drosglwyddwyd i’r Gwasanaethau Cymdeithasol, a nodwyd hynny gan Lywodraeth Cynulliad Cymru ar gyfer blaenoriaethau.  Hefyd roedd rhagamcan yn yr adroddiad monitro hwnnw ar y gyllideb refeniw, y buasai gorwariant Chwarter 1 yn £500k, gorwariant Chwarter 2 yn £578k, gorwariant Chwarter 3 yn £734k a gorwariant Chwarter 4 yn £1.1m.  Gyda pharch, ni chredai nad oedd y Cynghorydd H.Eifion Jones a’r  Pwyllgor Gwaith yn gwybod yn iawn am y sefyllfa.

     Cynigiwyd ac eiliwyd bod y Dreth Gyngor am 2009/10 yn cael ei phennu ar 3%.  

     Dan ddarpariaethau Rheol 18.5 y Cyngor cytunwyd i gofnodi’r bleidlais ar y mater.

     O blaid y cynnig (h.y. derbyn yr adroddiad):-

     O blaid: Y Cynghorwyr B. Durkin, E. G. Davies, L. Davies, J. Evans, K. Evans, P. M. Fowlie, Ff. M. Hughes, K. P. Hughes, R. Ll. Hughes, T. Ll. Hughes, W. I. Hughes, A. M. Jones, E. Jones, G. O. Jones, O. G. Jones, R. Ll. Jones, T. Jones, C. McGregor, Rhian Medi, B. Owen, J. V. Owen, R. L. Owen,G. O. Parry, MBE, R. G. Parry, OBE, E. Roberts, P. S. Rogers, E. Schofield, I. Williams, J. Williams,J. Penri Williams.

     CYFANSWM: 30

     Yn erbyn:  Dim                                              CYFANSWM: 0

     Ymatal: Cynghorydd H. Eifion Jones                                        CYFANSWM: 1

     PENDERFYNWYD

     5.4     Penderfyniad y Cyngor

     Roedd y fersiwn ddrafft o Benderfyniad y Cyngor yng nghyswllt pennu’r Dreth Gyngor am 2009/10 yn cyffwrdd â’r holl faterion hynny yr oedd angen gwneud penderfyniad arnynt ac yn codi o gynigion y Pwyllgor Gwaith a hefyd o’r adroddiad hwn.

     PENDERFYNWYD

     (a)     Yn unol ag argymhellion y Pwyllgor Gwaith i fabwysiadu cyllideb refeniw 2009/10 fel y gwelir honno yn Nhabl A.

     (b)     Yn unol ag argymhellion y Pwyllgor Gwaith i fabwysiadu cynllun ariannol tymor canolig fel y gwelir hwnnw yn Nhabl B.

     (c)     Yn unol ag argymhellion y Pwyllgor Gwaith i fabwysiadu cynllun cyfalaf tair blynedd fel y gwelir hwnnw yn Nhabl Ch ynghyd â’r naratif cysylltiedig.

     (ch)     Mabwysiadu cyllideb gyfalaf 2009-10 gydag ymrwymiadau ymlaen i’r blynyddoedd dilynol fel y gwelir hwnnw yn Nhabl C.

     (d)     Dirprwyo i’r Pwyllgor Gwaith, ym mlwyddyn ariannol 2009/10 y pwerau i drosglwyddo cyllidebau rhwng penawdau fel a ganlyn:-

     (i)     pwerau i wario £31,229k yn Nhabl A ar gyllidebau ysgolion;

     (ii)     pwerau dilyffethair i wario pob pennawd cyllidebol unigol (heb gynnwys rhagamcanion               chwyddiant) yng ngholofn B Tabl A yn erbyn pob gwasanaeth unigol ac eithrio                     ysgolion, ar y gwasanaeth perthnasol;

     (iii)     uchafswm sero ar wyriadau rhwng gwasanaethau yn Nhabl A;

     (iv)     pwerau dilyffethair i wyro o’r swm £947k ar gyfer chwyddiant rhagamcanedig a’r arian                wrth gefn cyffredinol a chontractau £610k, a’r pwer hefyd i ddyrannu arbedion                     corfforaethol £110k sydd heb eu dyrannu eto, i gyllidebau’r gwasanaethau;

     (v)     pwerau i wyro o’r gyllideb wrth gefn Cymell Perfformiad i bwrpas gwella perfformiad ac           i roddi sylw i’r risgiau uchel a nodir yn y Cynllun Gwella ac i weithredu ar gytundebau                gwella ac i ddarparu systemau fydd yn moderneiddio’r awdurdod ac yn hwyluso'r                     broses o reoli perfformiad;

     (vi)     pwerau i wyro o ffynonellau newydd neu gynyddol o incwm;

     (vii)     pwerau i wyro o’r Arian Wrth Gefn Gwella Hamdden i bwrpas cefnogi cynigion fydd yn                cynnal neu wella’r asedion yn y gwasanaeth hamdden neu yn datblygu cyfleusterau                chwaraeon strategol;

     (viii)     pwerau i wyro hyd at £0.12 miliwn o’r arian wrth gefn y gwasanaeth Cynnal Adeiladau                at unrhyw bwrpas.

    (dd)     Am y cyfnod hyd at 31 Mawrth 2012, dirprwyo i’r Pwyllgor Gwaith y pwerau a ganlyn:-

     (i)     pwerau i wneud ymrwymiadau newydd o gyllidebau refeniw blynyddoedd y dyfodol hyd               at uchafswm £1.2m bob blwyddyn yn Nhabl B, gan gydymffurfio gyda’r fframwaith                cyllidebol;

     (ii)     y pwer a’r ddyletswydd i baratoi cynlluniau i gyflawni arbedion refeniw cyllidebol fel y                awgrymir yn Nhabl B, gan gydymffurfio gyda’r fframwaith cyllidebol;

     (iii)     y pwer i ryddhau £500k arall o’r balansau cyffredinol i gyllido'r costau torri gwasanaeth           staff a hynny i bwrpas cyflawni arbedion neu effeithiolrwydd yn y dyfodol;

     (iv)     pwerau i wyro cyllidebau rhwng  prosiectau cyfalaf yn Nhabl C ac ymrwymo adnoddau           yn y blynyddoedd dilynnol tu mewn i’r symiau a nodir yn y cynllun cyfalaf yn Nhabl Ch                a chan gydymffurfio gyda’r fframwaith cyllidebol.

     (e)     Dirprwyo i’r Panel Cyflogau a Graddfeydd am Flwyddyn Ariannol 2009-10 y p?er i wyro o’r           ddarpariaeth ar gyfer Arfarnu Swyddi a Chostau Cyflogaeth, ac os bydd raid gofyn am symiau           am y blynyddoedd dilynnol - rhai a ddirprwywyd i’r Pwyllgor Gwaith yn (dd)(i) uchod.

      (f)     Cadarnhau y bydd eitemau (a) i (e) yn dod yn rhan o’r fframwaith cyllidebol.

2.     PENDERFYNWYD pennu'r dangosyddion pwyllog sy'n amcangyfrifon am 2009/10 ymlaen fel           sy'n ymddangos yn Nhabl Ch gan gadarnhau'r terfynau ar fenthyca a buddsoddi sydd wedi eu           nodi yn eitemau 10,11 a 14 i 17 yn y tabl.

3.     PENDERFYNWYD mabwysiadu a chadarnhau i bwrpas y flwyddyn ariannol 2009/10                benderfyniad y Cyngor Sir a gynhaliwyd ar 10 Mawrth 1998, bod y Cyngor Sir yn pennu lefel y          disgownt sy'n gymwys i'r Dosbarth penodedig A a Dosbarth penodedig B o anheddau dan               Adran 12 Deddf Cyllid Llywodraeth Leol 1992 (a ddiwygiwyd), a ddisgrifir gan Rheoliadau'r           Dreth Gyngor (Dosbarthau Rhagnodedig ar Anheddau) (Cymru) 1998, fel a ganlyn:-

     Dosbarth Penodedig A     Dim Disgownt

     Dosbarth Penodedig B     Dim Disgownt

4.     PENDERFYNWYD mabwysiadu a chadarnhau i bwrpas y flwyddyn ariannol 2009/10,                benderfyniad y Cyngor Sir a gynhaliwyd ar 6 Mawrth 2007 bod y Cyngor Sir yn pennu lefel           disgownt sy'n briodol i Ddosbarth penodedig C dan Adran 12 Deddf Cyllid Llywodraeth Leol           1992 (a ddiwygiwyd), a ddisgrifir gan y Rheoliadau Awdurdodau Lleol (Cyfrifo Sail y Dreth                Gyngor) a'r Dreth Gyngor (Dosbarthiadau Rhagnodedig ar Anheddau) (Cymru) (Diwygio)                2004, fel a ganlyn:-

     Dosbarth Penodedig C     Dim Disgownt

5.     Nodi fod y Cyngor yn ei gyfarfod ar 28 Chwefror 1996 wedi penderfynu na fydd yn trin y costau      yr â'r Cyngor iddynt yn rhan o'i ardal nac wrth gyfarfod unrhyw gais neu gais arbennig fel                costau arbennig a bod y penderfyniadau i barhau mewn grym hyd oni fyddant yn cael e               i diddymu'n benodol.

6.     Y dylid nodi i'r Pwyllgor Gwaith, yn ei gyfarfod ar 10 Rhagfyr 2007 bennu'r symiau a ganlyn ar           gyfer y flwyddyn 2008/09 yn unol â'r rheoliadau a luniwyd dan Adran 33(5) Deddf Cyllid                Llywodraeth Leol 1992:-

     a)     29,235.65 yw'r swm a bennwyd gan y Pwyllgor Gwaith, yn unol â rheoliad 3                     Rheoliadau Awdurdodau Lleol, (Cyfrifiad o Sail y Dreth Gyngor) (Cymru) 1995, yn sail                y Dreth Gyngor am y flwyddyn.

b)     Rhan o Ardal y Cyngor:

     sef y symiau a bennwyd gan y Pwyllgor Gwaith, yn unol â rheoliad 6 y Rheoliadau, yn symiau           sail y dreth gyngor ar gyfer y flwyddyn gyda golwg ar y tai annedd yn y rhannau hynny o'i ardal           lle bo un eitem arbennig neu fwy'n berthnasol.

6B.     PENDERFYNWYD rhagweld praesept o £1,800 yn  achos Cyngor Cymuned Llaneugrad yn           unol â Rheoliadau Awdurdodau Bilio (Rhagweld Praeseptau) 1992 (fel y’i diwygiwyd).  Gweler           nodyn (i) isod.

7.     Bod y symiau a ganlyn bellach yn cael eu pennu gan y Cyngor ar gyfer y flwyddyn 2009/10 yn           unol ag Adrannau 32 i 36  Deddf Cyllid  Llywodraeth Leol  1992:-

     a)     £172,597,668.25     sef cyfanswm y symiau y mae'r Cyngor yn eu hamcangyfrif ar                          gyfer yr eitemau a nodwyd yn Adran 32(2) (a) i (d) y Ddeddf.

     b)     £  56,049,530.00     sef cyfanswm y symiau y mae'r Cyngor yn eu hamcangyfrif ar                          gyfer yr eitemau a nodwyd yn Adran 32(3) (a) ac (c) y                                    Ddeddf.

     c)     £116,548,138.25     sef y swm sy'n cyfateb i'r gwahaniaeth rhwng cyfanswm 7(a)                               uchod a chyfanswm 7(b) uchod, a bennwyd gan y Cyngor, yn                          unol ag Adran 32(4) y Ddeddf, yn gyllideb angenrheidiol ar                               gyfer y flwyddyn.

     ch)     £  92,653,424.00     sef cyfanswm y symiau y mae'r Cyngor yn amcangyfrif y                                    byddant yn daladwy yn ystod y flwyddyn i gronfa'r cyngor                                    gyda golwg ar drethi annomestig a ail-ddosberthir, a grant                               cynnal refeniw gan dynnu unrhyw swm a bennwyd yn unol ag                          Adran 33(3B) y Ddeddf.

     d)     £            817.31          sef y swm yn 7(c) uchod llai'r swm yn 7(ch) uchod, gan                                    rannu'r cyfan â'r swm a nodir yn 6(a) uchod, a bennwyd gan y                          Pwyllgor Gwaith, yn unol ag Adran 33(1) y Ddeddf, sef sail y                               dreth gyngor am y flwyddyn.

     dd)     £      803,228.25          sef cyfanswm yr holl eitemau arbennig y cyfeirir atynt yn                                    Adran 34(1) y Ddeddf.

     e)     £            789.84          sef y swm yn 7(d) uchod llai'r canlyniad a geir wrth rannu'r                               swm yn 7(dd) uchod â'r swm yn 6(a) uchod, a bennwyd gan y                          Pwyllgor Gwaith, yn unol ag Adran 34 (2) y Ddeddf, sef sail y                               dreth gyngor am y flwyddyn ar gyfer tai annedd yn y rhannau                               hynny o'r ardal lle na fo unrhyw eitem arbennig yn berthnasol.