Eitem Rhaglen

Cyflwyno adroddiad y Rheolwr Sgriwtini a’r Cyfarwyddwr Swyddogaeth (Adnoddau)/Swyddog Adran 151.

Cyflwynwyd adroddiad y Rheolwr Sgriwtini i'r Pwyllgor ei ystyried. Roedd yr adroddiad yn amlinellu cyd-destun y broses o osod Cyllideb 2022/23 ynghyd â'r prif faterion a’r cwestiynau ar gyfer y Pwyllgor Sgriwtini wrth werthuso cynigion cyllideb refeniw gychwynnol y Pwyllgor Gwaith. Roedd y dogfennau canlynol wedi'u hatodi i'r adroddiad -

3.1  Adroddiad manwl y Cyfarwyddwr Swyddogaeth (Adnoddau) a'r Swyddog Adran 151 i'w gyflwyno i'r Pwyllgor Gwaith ar 24 Ionawr, 2022 ar baratoi cyllideb ddigyfnewid 2022/23, y setliad dros dro ac ariannu'r bwlch yn y gyllideb.

Wrth gyflwyno'r adroddiad cyfeiriodd y Cynghorydd Robin Williams, Aelod Portffolio Cyllid at yr amserlen dynn ar gyfer datblygu'r gyllideb gychwynnol ers cyhoeddi setliad dros dro Llywodraeth Cymru ar 23 Rhagfyr, 2021 ac at y gwaith sylweddol yr oedd hyn wedi'i olygu yn y cefndir. Mae'r setliad dros dro ar gyfer llywodraeth leol yng Nghymru yn dangos cynnydd o £456m yn lefel gyffredinol y cyllid ar gyfer Cymru sy'n cyfateb i gynnydd o 9.8% mewn termau arian parod sydd, o'i addasu ar gyfer grantiau a drosglwyddwyd, yn cyfateb i £437.4m sy'n gynnydd o 9.4%. Y cynnydd ar gyfer Ynys Môn o'i gymharu ag AEF 2021/22 wedi’i addasu yw £9.677m neu 9.23% ac fe'i croesewir yn fawr ar ôl blynyddoedd lawer o ostyngiad gwirioneddol mewn cyllid. Mae'n rhoi cyfle i'r Cyngor fynd i'r afael â rhai o'r risgiau a’r materion gwasanaeth sydd wedi codi yn ystod y cyfnod hwnnw ac i ail-fuddsoddi mewn gwasanaethau rheng flaen hanfodol ar ôl cyfnod hir o lymder a thoriadau gorfodol. Er gwaetha’r ffaith bod hwn yn setliad mwy hael, mae nifer o risgiau cyllidebol o hyd y mae angen eu cadw mewn cof wrth symud i flwyddyn ariannol 2022/23 ac mae'r rhain wedi'u cofnodi yn yr adroddiad. Fodd bynnag, efallai mai'r cynnydd arfaethedig o 2% yn y Dreth Gyngor yw’r cynnydd isaf yng Ngogledd Cymru ac mae'n debygol ei fod ymhlith y cynnydd isaf ledled Cymru.

Aeth Cyfarwyddwr Swyddogaeth (Adnoddau)/Swyddog Adran 151 ati i arwain y Pwyllgor drwy'r cynigion yn fanylach ac i dynnu sylw at y materion canlynol a'u goblygiadau ar gyfer cyllideb 2022/23 -

·         Y newidiadau mawr rhwng cyllideb derfynol 2021/22 a chyllideb gychwynnol 2022/23 y gwnaed darpariaeth ar eu cyfer yng nghyllideb refeniw ddrafft 2022/23. Mae'r rhain yn cynnwys chwyddiant cyflogau (staff addysgu a staff nad ydynt yn addysgu) a phwysau staffio eraill a chwyddiant heblaw am gyflogau. Ar hyn o bryd, nid yw'r dyfarniad cyflog staff nad yw'n addysgu sy'n weithredol o fis Ebrill, 2021 wedi'i gytuno eto gan greu ansicrwydd ychwanegol ynghylch cywirdeb y gyllideb gyflogau ac er bod y gyllideb cyflogau athrawon sy'n cael ei phennu ym mis Medi bob blwyddyn yn rhoi rhywfaint o sicrwydd am ran o 2022/23, mae ansicrwydd sylweddol ynghylch y dyfarniad cyflog o fis Medi ymlaen, 2022 ymlaen. Mae cynnydd o 1.25% yng nghyfraniadau yswiriant gwladol cyflogwyr yn cynyddu costau'r Cyngor tua £500k.  Gan ystyried yr holl agweddau hyn, amcangyfrifir y bydd y gyllideb cyflogau gyffredinol yn cynyddu £4.053m yn 2022/23.

·         Mae costau nad ydynt yn ymwneud â thâl y Cyngor yn cynnwys nifer o wahanol gontractau a dulliau caffael y mae chwyddiant yn effeithio ar bob un ohonynt mewn gwahanol ffyrdd fel y nodir yn adran 4.3 o'r adroddiad. Wrth lunio'r gyllideb ddigyfnewid, mae lefel y chwyddiant fel y'i pennwyd gan gontract penodol wedi'i chynnwys. Lle nad oes cytundeb ffurfiol yn bodoli sy'n manylu ar sut y penderfynir ar chwyddiant, mae lefel gyffredinol o 2% wedi'i chaniatáu gyda chynnydd o 3% yn y cyllidebau ynni ac ar gyfer contractau'r Gwasanaeth Cymdeithasol, lle mae costau'n cael eu gyrru gan gynnydd mewn costau staffio, neilltuwyd 5% er y dylid nodi bod trafodaethau ynghylch ffioedd cartrefi gofal preswyl a nyrsio yn parhau. Mae cynnydd cyffredinol o 3% wedi'i gymhwyso unwaith eto i ffioedd a thaliadau anstatudol ar gyfer 2022/23. Y cynnydd net yn yr addasiadau ar gyfer chwyddiant heblaw am gyflogau ac incwm anstatudol yw £2.479m.

·         Nifer y disgyblion – ar gyfer 2022/23 mae nifer y disgyblion cynradd wedi parhau i ostwng gyda gostyngiad pellach o 126 o ddisgyblion tra bod nifer y disgyblion uwchradd wedi cynyddu 89 yn ogystal â nifer y disgyblion yng Nghanolfan Addysg y Bont lle mae cynnydd o 12 disgybl. Effaith net y newidiadau hyn yw cynnydd cyffredinol o £295,000 yng nghyllideb ddatganoledig ysgolion.

·         Ardollau a godir ar y Cyngor gan gyrff eraill. Y brif ardoll a godir yw ardoll Awdurdod Tân Gogledd Cymru sydd wedi penderfynu ar gynnydd o 6.3% yn yr ardoll ar gyfer y 6 awdurdod yng Ngogledd Cymru yn 2022/23 sy’n golygu cynnydd o £225,000 yn yr ardoll ar gyfer y Cyngor. Mae hyn yn golygu bod yr ardoll a ariennir gan y Cyngor yn £3.915m.

·         Costau Cyllido Cyfalaf lle mai effaith net y tri newid a nodir ym mharagraff 4.6 o'r adroddiad yw lleihau'r gyllideb cyllido cyfalaf o £183k a lle mae'r adolygiad blynyddol o'r cyllidebau wrth gefn wedi dod i'r casgliad y gellir tynnu £122k o’r gyllideb o ganlyniad i’r addasiadau hyn i'r cyllidebau wrth gefn.

·         Disgwyliadau Cyllido gan Lywodraeth Cymru – wrth benderfynu ar lefel y Cyllid Allanol Cyfun (AEF) i bob Cyngor, mae Llywodraeth Cymru wedi ei gwneud yn glir bod yr AEF wedi darparu cyllid ar gyfer nifer o gostau y bydd y Cyngor yn eu hwynebu yn 2022/23 na ddarperir unrhyw arian ychwanegol ar eu cyfer. Bydd disgwyl i bob Cyngor ddarparu digon o arian yn y gyllideb flynyddol i dalu am y costau hyn. Dyma’r prif feysydd y mae angen darparu ar eu cyfer - talu'r Cyflog Byw Gwirioneddol i staff gofal (£200k yn ychwanegol at y cynnydd o 5% ar gyfer chwyddiant ar ffioedd gofal darparwyr allanol i dalu'r gost o dalu'r Cyflog Byw Gwirioneddol i staff gofal); Atal Digartrefedd (darpariaeth o £350,000 gan dybio y bydd Ynys Môn yn derbyn cyfran o £180,000 o arian grant ychwanegol i gynnal lefel y gwasanaeth a ddarparwyd yn ystod y pandemig); Cronfa Caledi Covid (swm wrth gefn o £300k i dalu am gostau y darparwyd ar eu cyfer yn flaenorol gan y Gronfa yn seiliedig ar y dybiaeth nad oes dirywiad sylweddol yn sefyllfa Covid); dyletswyddau newydd sy'n deillio o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 3021 (£78k)

·         Mae'r setliad yn galluogi'r Cyngor i ddechrau mynd i'r afael â'r risgiau a'r materion gwasanaeth sydd wedi codi o ganlyniad i nifer o flynyddoedd o lymder sydd wedi lleihau capasiti a darpariaeth. Fel rhan o'r broses o osod y gyllideb gofynnwyd i Benaethiaid Gwasanaeth a Chyfarwyddwyr Gwasanaethau benderfynu pa lefel o gyllid fyddai ei hangen i'w helpu i fynd i'r afael â materion a risgiau gwasanaeth. Yn seiliedig ar y ceisiadau cychwynnol, mae'r dyraniadau a nodir yn Nhabl 2 yr adroddiad, sef cyfanswm o £2.864m, wedi'u cynnwys yng nghynigion cychwynnol y gyllideb er y dylid nodi nad yw’r amser byr rhwng cyhoeddi setliad dros dro Llywodraeth Cymru a’r angen i gyhoeddi’r cynnig cychwynnol ar gyfer y gyllideb wedi caniatáu i’r Aelodau archwilio’r holl fuddsoddiadau arfaethedig yn llawn, a’u herio. Cyn mabwysiadu’r gyllideb derfynol ym mis Mawrth, bydd rhagor o waith yn cael ei wneud i archwilio’r cynigion manwl a gyflwynir gan Benaethiaid Gwasanaeth a Chyfarwyddwyr Gwasanaeth.

·         Ar ôl ystyried setliad dros dro Llywodraeth Cymru a'r prif newidiadau i'r gyllideb, nodir y sefyllfa gyllido cyn unrhyw gynnydd yn y Dreth Gyngor yn Nhabl 3 yr adroddiad ac mae'n dangos cyllideb refeniw net arfaethedig gychwynnol o £158.365m ar gyfer 2022/23 yn erbyn cyfanswm y cyllid sydd ar gael o £157.506m. Er mwyn ariannu'r diffyg o £0.858m byddai angen cynnydd o 2% yn y Dreth Gyngor a fyddai'n codi tâl Band D i £1,367.46 sy'n gynnydd blynyddol o £26.82 a chynnydd wythnosol o £0.52.

·         Risgiau'r Gyllideb – wrth osod y gyllideb mae nifer o risgiau ariannol y mae angen eu hasesu a allai arwain at gost ariannol i'r Cyngor. Mae’r cynnig ar gyfer y gyllideb yn caniatáu ar gyfer rhai o’r risgiau hyn, ond nid yw eraill wedi eu cynnwys yn y gyllideb a byddai balansau a chronfeydd wrth gefn y Cyngor yn cwrdd â nhw pe byddai’r risg yn cael ei gwireddu fel cost ariannol. Ar hyn o bryd, lefel balansau cyffredinol heb eu clustnodi y Cyngor yw £9.3m. Mae’r gyllideb gyfalaf arfaethedig ar gyfer 2022/23 yn dyrannu £1.68m o’r balansau hyn fel cyllid cyfalaf, sydd yn gostwng y balans heb ei glustnodi i £7.6m. Rhagwelir tanwariant o tua £1m ar gyllideb refeniw 2021/22 a fyddai, pe bai'n cael ei wireddu, yn cael ei ychwanegu'n ôl at falans cyffredinol y Cyngor gan gynyddu'r cyfanswm i £8.6m. Fel rheol gyffredinol, mae’r Pwyllgor Gwaith wedi gosod ffigwr o 5% o’r gyllideb refeniw net fel isafswm ar gyfer y balans cyffredinol. Ar sail y risgiau ym mharagraff 6.5 o’r adroddiad nad ydynt wedi'u cynnwys neu sy’n cael sylw rhannol yn y gyllideb yn unig ac sy'n uwch nag mewn unrhyw flwyddyn arferol, credir ei bod yn ddoeth i'r Cyngor sicrhau balans cyffredinol sy'n uwch na 5% o'r gyllideb refeniw net.

Diolchodd y Pwyllgor i'r Cyfarwyddwr Swyddogaeth (Adnoddau)/Swyddog Adran 151 am yr adroddiad a'r cyflwyniad manwl ac am esbonio'r broses o ddatblygu'r gyllideb mewn ffordd glir a dealladwy. Wrth ystyried cynigion y gyllideb cododd y Pwyllgor y materion canlynol -

·         O ran cytundebau fframwaith hirdymor lle mae pris blynyddol nwyddau/darpariaeth yn cael ei bennu gan y fframwaith ac sy'n berthnasol i brif gontractau ynni'r Cyngor gan roi rhywfaint o amddiffyniad i'r Cyngor rhag cynnydd mewn prisiau yn y tymor byr, gofynnodd y Pwyllgor am eglurhad ynghylch hyd y cytundebau fframwaith hyn ac a fydd effaith sylweddol ar gostau ynni y Cyngor pan fydd y cytundebau’n dod i ben. Dywedodd y Cyfarwyddwr Swyddogaeth (Adnoddau)/ Swyddog Adran 151 fod y cyfan yn dibynnu ar ba mor hir y mae'n ei gymryd i'r cynnydd mewn prisiau ynni ostwng. Wrth bennu ei gost ynni ym mis Hydref, bydd y Cyngor wedi osgoi llawer o effaith y cynnydd ym mhris ynni pe bai'r pris wedi gostwng erbyn y mis Hydref canlynol; fodd bynnag, os yw'n parhau'n uchel ar y dyddiad adnewyddu bydd yn rhaid i'r Cyngor dalu'r gost bryd hynny ac yn sgil ei bennu ar lefel uchel bydd mewn sefyllfa waeth os daw'r pris i lawr wedyn.

·         O ran y rhwymedigaethau sy'n gysylltiedig â gorfod sefydlu Awdurdod iechyd Porthladd o'r dechrau, sy’n cael ei chydnabod yn risg sylweddol, roedd y Pwyllgor am wybod a oes unrhyw beth yn y setliad dros dro sy'n cydnabod bod Ynys Môn yn un o ddim ond dau awdurdod yng Nghymru sy’n ysgwyddo’r dyletswyddau hyn neu a oes disgwyl i'r Awdurdod ysgwyddo'r baich yn llawn o gofio'r gostyngiad a gofnodwyd mewn traffig drwy Gaergybi Porthladd a'r ansicrwydd o ganlyniad  ynghylch lefel yr incwm y gellir ei disgwyl. Gofynnodd y Pwyllgor ymhellach am eglurder ynghylch y costau a amcangyfrifir sy'n gysylltiedig â sefydlu a rhedeg Awdurdod Iechyd Porthladd. Dywedodd y Dirprwy Brif Weithredwr nad oes unrhyw arian ychwanegol wedi'i ddyrannu at y diben hwn ar gyfer 2022/23 na thu hwnt. Mae Llywodraeth Cymru o'r farn bod y model codi tâl lle mae'r incwm a gynhyrchir yn talu am yr holl gostau yn gynaliadwy yn y tymor hir. Mae'r Awdurdod o'r farn nad yw hynny'n debygol o fod yn wir yn y tymor byr ac felly mae'n gofyn am gronfa ariannol y gall yr Awdurdod ei defnyddio i dalu unrhyw gostau ychwanegol sy'n gysylltiedig â hyn a'i helpu i falansio'r llyfrau. Mae trafodaethau gyda Swyddogion Llywodraeth Cymru yn parhau a byddant yn cael eu huwchgyfeirio i lefel Arweinydd a Gweinidogion gan arwain gobeithio at gytundeb a fydd yn diogelu'r Awdurdod yn gynt yn hytrach nag yn hwyrach. Mae'r Awdurdod hefyd yn cysylltu'n agos â Chyngor Sir Penfro sydd mewn sefyllfa debyg er bod ei weithrediadau porthladd o ran natur a maint ei draffig ar raddfa lai na rhai Caergybi sy'n golygu bod y risg ariannol i'r Cyngor yn llai o'i gymharu ag ynys Môn. Nid oes gwybodaeth am gostau ar gael ar hyn o bryd gan fod angen cadarnhau nifer a natur yr archwiliadau sydd i'w cynnal sy'n ffactorau a fydd yn dylanwadu ar gostau. Ers amser maith, mae'r Awdurdod wedi datgan ei safbwynt yn glir ei bod yn annheg disgwyl iddo dalu cost yr hyn sydd yn y pen draw yn rhan o seilwaith a chyfrifoldeb cenedlaethol. Ar nodyn mwy cadarnhaol, mae Llywodraeth San Steffan wedi cytuno i ddarparu cyllid ychwanegol i Lywodraeth Cymru ar gyfer seilwaith ar ffurf cyfleusterau a'r gobaith yw y bydd Llywodraeth San Steffan hefyd yn darparu cymorth refeniw ychwanegol i dalu costau gweithredol; os na cheir cymorth ariannol, mae’r Awdurdod o’r farn y dylai Llywodraeth Cymru greu llinell gymorth ychwanegol i dalu am unrhyw gostau na ellir eu talu o'r incwm a gynhyrchir.

Dywedodd y Cynghorydd Robin Williams wrth y Pwyllgor ei fod ef a'r Cynghorydd Llinos Medi yn rhinwedd eu swydd fel Aelod Portffolio Cyllid ac Arweinydd wedi ysgrifennu at Lywodraeth Cymru i bwysleisio'r risg i'r Awdurdod mewn perthynas â'i gyfrifoldebau newydd am awdurdod iechyd porthladd ond bod yr ymateb wedi bod yn siomedig ac yn cadarnhau meddylfryd Llywodraeth Cymru bod y model codi tâl am wasanaethau yn ddigonol i dalu’r costau.

·         O ran y Premiwm ar Ail Gartrefi, a yw'n debygol y bydd yr amcangyfrif o gyllid ychwanegol - £451k - y disgwylir y bydd y cynnydd yn y premiwm ei gynhyrchu, yn cael ei effeithio gan nifer y cartrefi sy'n trosglwyddo i ardrethi busnes na fydd yn gorfod talu’r premiwm hwnnw. Cadarnhaodd y Cyfarwyddwr Swyddogaeth (Adnoddau)/Swyddog Adran 151 fod 100 eiddo wedi trosglwyddo o dalu Treth y Cyngor a'r premiwm yn sgil bod ar y gofrestr ardrethi annomestig yn ystod y flwyddyn ond nad yw nifer gyffredinol yr eiddo sy'n talu'r premiwm wedi gostwng ar sail nifer cyfatebol wrth i eiddo a brynwyd ac a ddefnyddiwyd o'r newydd fel ail gartrefi ddod yn rhan o’r system a dod yn atebol i dalu'r premiwm.

·         O ran buddsoddi mewn TG a ellir cyfiawnhau'r buddsoddiad o ystyried oed systemau'r Cyngor ac a oes angen felly adolygu addasrwydd y seilwaith TG sy'n cefnogi gwasanaethau TG y Cyngor yn gyffredinol cyn buddsoddi ymhellach. Dywedwyd wrth y Pwyllgor fod gofynion TG yn datblygu'n gyson a bod angen buddsoddi er mwyn dal i fyny â datblygiadau i sicrhau bod systemau'n parhau'n effeithiol. Ar hyn o bryd mae'r Cyngor yn buddsoddi mewn system ddemocrataidd newydd i hwyluso cyfarfodydd hybrid a bydd yn adolygu systemau eraill i sicrhau eu bod yn addas i'r pwrpas fel y bo'n briodol.

Ar ôl ystyried yr wybodaeth a gyflwynwyd yn yr adroddiad ysgrifenedig ac ar lafar yn ystod y cyfarfod, roedd y Pwyllgor yn croesawu’r cyfle i fuddsoddi mewn gwasanaethau yn sgil y setliad ariannol ond yn cydnabod ar yr un pryd bod risgiau ac ansicrwydd o hyd wrth symud ymlaen ac felly bod angen sicrhau lefel ddarbodus o adnoddau wrth gefn.  Penderfynwyd cefnogi’r argymhellion yn yr adroddiad  fel ymateb ffurfiol gan y Pwyllgor Sgriwtini i’r gyllideb refeniw ddrafft arfaethedig ar gyfer 2022/23 ac argymell y canlynol i’r Pwyllgor Gwaith –

• Cyllideb arfaethedig gychwynnol ar gyfer 2022/23 of £158.365m
• Cynnydd arfaethedig o 2% yn Nhreth y Cyngor a fydd yn golygu bod y gost i eiddo Band D yn £1,367.46
• Y dylai’r Pwyllgor Gwaith ofyn am farn y cyhoedd ar y gyllideb arfaethedig gychwynnol a’r cynnydd yn y Dreth Gyngor ar gyfer 2022/23

(Bu i’r Cynghorwyr Aled M. Jones a Bryan Owen ymatal rhag pleidleisio)