Eitem Rhaglen

Cyflwyno adroddiad y Pennaeth Gwasanaethau Tai.

Cyflwynodd y Cynghorydd Robin Williams, Dirprwy Arweinydd ac Aelod Portffolio Cyllid a Thai adroddiad gan y Pennaeth Gwasanaethau Tai a oedd yn cynnwys yr Asesiad o’r Farchnad Dai Leol 2023-2028.

Mae gofyniad statudol ar y cyngor i gynnal Asesiad o’r Farchnad Dai Leol. Bob pum mlynedd, mae'n ofynnol i awdurdodau lleol ailysgrifennu eu Hasesiad a’i ddiweddaru unwaith yn ystod y cyfnod pum mlynedd hwnnw. Pwrpas yr Asesiad yw darparu dadansoddiad eang o Farchnad Dai Ynys Môn, gan ystyried y gofynion hirdymor ar gyfer tai ar Ynys Môn. Bydd y sail dystiolaeth yn yr asesiad hefyd yn cael ei defnyddio i lywio Strategaeth Dai Ynys Môn, yn ogystal â rhan o'r Cynllun Datblygu Lleol. Mae hefyd yn llywio blaenoriaethau tai strategol a chynllunio gwasanaethau lleol, fel addysg a thrafnidiaeth.

Fe wnaeth y Pennaeth Gwasanaethau Tai dywys yr aelodau drwy’r manylion yn yr adroddiad yn cynnwys y broses casglu data ac ymgynghori ac ymgysylltu a chyfeiriodd at rai o’r heriau sydd ynghlwm â’r broses.  Fel rhan o’r asesiad mae Ynys Môn wedi’i rhannu’n naw ardal yn seiliedig ar ble mae pobl yn byw ar hyn o bryd a ble maent yn debygol o symud.  Cyfeiriodd y Pennaeth Gwasanaethau Tai at ganlyniadau’r Asesiad ac fe amlygodd bod y galw am unedau rhent un ystafell wely yn dal i fod yn uchel.

Yn ystod y drafodaeth ddilynol codwyd y materion a ganlyn –

• Nodwyd bod yr asesiad yn nodi bod angen anheddau un ystafell wely. Holwyd sut y daethpwyd i’r casgliad hwn yn ogystal â sut y gellir cwrdd â’r galw sydd heb ei gyfarch o dderbyn y gallai newidiadau mewn demograffeg ychwanegu at y galw. 
• I ba raddau fydd yr asesiad yn dylanwadu ar bolisïau tai yn y dyfodol wrth lunio’r Cynllun Datblygu Lleol. Holwyd i ba raddau y bydd y data yn cael ei adlewyrchu yn y CDLl yn enwedig mewn perthynas ag anheddau un ystafell wely, fel bod yr angen hwn yn cael ei adlewyrchu yn y datblygiadau a ganiateir.
• Y risgiau a’r heriau sy’n wynebu’r Cyngor a’i bartneriaid cyflawni.
• Nodwyd bod yr asesiad yn rhoi cipolwg o’r farchnad dai leol ar gyfnod penodol o amser yn unig a bod angen mynediad at ddata “byw” ar y Cyngor i’w helpu i gynllunio ei anghenion tai. Awgrymwyd y dylid gofyn i Lywodraeth Cymru sicrhau bod y data yn cael ei ddiweddaru’n gyson. Nodwyd hefyd er bod y ddogfen yn darparu asesiad ffeithiol o’r farchnad dai ac yn amlygu’r galw, nid yw’n cynnig atebion i fynd i’r afael â’r materion a nodwyd.
• P’un ai a oes modd defnyddio’r data yn yr Asesiad i ddylanwadu ar bolisïau’n ehangach.
• Effaith ail gartrefi ar fforddiadwyedd ac argaeledd tai ar gyfer pobl leol mewn ardaloedd sy’n boblogaidd â thwristiaid yn lleol a chenedlaethol. Awgrymwyd y dylid cynyddu premiwm y Dreth Gyngor ar dai gwag ac ail gartrefi i’r lefel uchaf a holwyd ynghylch ffyrdd eraill o fynd i’r afael â’r cyflenwad tai a fforddiadwyedd yn ogystal â’r camau a gymerwyd i liniaru effaith ail gartrefi ar y Gymraeg mewn cymunedau.

Fe wnaeth y Swyddogion ddarparu’r ymatebion canlynol i’r pwyntiau a drafodwyd –

• Mae’r ddogfen yn rhoi cipolwg o’r anghenion tai ar yr adeg yn seiliedig ar nifer yr unigolion/teuluoedd ar y gofrestr dai ac mae’n rhagweld sut y gellir cyfarch yr angen hwnnw. Fodd bynnag, mae Llywodraeth Cymru’n cydnabod na fydd yn bosib cyfarch yn angen yn llawn yn ystod y cyfnod hwnnw.
• Bydd yr asesiad o’r farchnad dai leol yn cael ei ddefnyddio fel sylfaen dystiolaeth wrth lunio polisïau tai o fewn y Cynllun Datblygu Lleol newydd ac wrth benderfynu a oes angen diwygio’r polisïau cyfredol. Rhoddwyd sicrwydd i’r pwyllgor y bydd y data’n cael ei ddefnyddio wrth lunio’r polisïau tai o fewn y CDLl yn cynnwys data ynglyn â’r gymysgedd o dai.  Rhoddwyd gwybod i’r pwyllgor bod bwriad i ddatblygu 84 o unedau un ystafell wely ond y bydd yn cymryd amser i gwrdd ag unrhyw angen pellach gyda’r eiddo sydd ar gael i’w rhentu neu brynu.
• Mae’r prif risgiau’n gysylltiedig â chyflawni’r asesiad yn cynnwys peidio â darparu’r cartrefi cywir yn y llefydd cywir, oedi neu leihad yn y cyflenwad o dai fforddiadwy yn sgil costau cynyddol tra bo’r galw’n dal i gynyddu; diffyg tir addas yn yr ardaloedd y mae pobl yn dymuno byw ynddynt e.e. ardaloedd gwledig; fe all ffactorau economaidd ehangach megis cyfraddau llog a gwrthwynebiad lleol i ddatblygiadau hefyd effeithio ar yr amser a gymerir i gwblhau datblygiadau. 
• Mae modd i’r Pwyllgor Gwaith ofyn i Lywodraeth Cymru sicrhau bod y data perthnasol yn gyfredol ac yn yr un modd fe all y Pwyllgor Gwaith wahodd Penaethiaid Tai yng Nghymru i drafod sut y gellid defnyddio’r data i ddylanwadu ar bolisïau cenedlaethol.
• Mae Llywodraeth Cymru’n argymell bod awdurdodau lleol yn cynnal ymgynghoriad os yw’n bwriadu cynyddu’r premiwm i dros 100% ac y dylai unrhyw ymgynghoriad gael ei gynnal o leiaf chwe mis cyn dechrau’r flwyddyn ariannol pan fydd y cynnydd yn dod i rym ac felly nid yw’r amserlen yn caniatáu i’r Cyngor gynyddu’r premiwm i dros 100% yn ystod blwyddyn ariannol 2025/26. 

Mewn ymateb i’r sylwadau a wnaed, dywedodd yr Aelod Portffolio Cyllid y gellid ystyried yr opsiwn i gynyddu Premiwm y Dreth Gyngor i fynd i’r afael â’r materion y gysylltiedig ag ail gartrefi ac eiddo gwag hirdymor ac y gallai hynny fod yn opsiwn wrth bennu’r gyllideb ar gyfer 2026/27. Cyfeiriodd yr Aelod Portffolio Cynllunio, Gwarchod y Cyhoedd a Newid Hinsawdd at y darpariaethau yn y broses gynllunio i warchod y Gymraeg a dywedodd y byddant yn cael eu hadolygu wrth lunio’r Cynllun Datblygu Lleol newydd ar gyfer Ynys Môn er mwyn eu cryfhau a chyfeiriodd hefyd at y trafodaethau parhaus â’r Comisiwn Cymunedau Cymraeg. 

Ar ôl craffu ar yr Asesiad o’r Farchnad Dai Leol 2023-28 a derbyn sicrwydd yn gysylltiedig â’r materion a godwyd, penderfynodd y Pwyllgor Sgriwtini Corfforaethol argymell –

·         Bod y Pwyllgor Gwaith yn cymeradwyo’r Asesiad o’r Farchnad Dai Leol 2023-28.

·         Bod y Pwyllgor Gwaith yn cymeradwyo’r broses ymgynghori.

·         Bod y Pwyllgor Gwaith yn dirprwyo awdurdod i’r Pennaeth Gwasanaeth Tai mewn ymgynghoriad â’r Aelod Portffolio Tai i gytuno ar unrhyw fân newidiadau golygyddol i’r Asesiad drafft o’r Farchnad Dai Leol cyn ei gyflwyno i Lywodraeth Cymru.

Camau gweithredu ychwanegol –

Argymell bod y Pwyllgor Gwaith yn –

• Gofyn i Lywodraeth Cymru sicrhau bod y data y mae’r Asesiad yn seiliedig arno yn “fyw”, diweddar a chyfredol.
• Trafod sut y gellir defnyddio’r data i ddylanwadu ar bolisïau cenedlaethol gyda Phenaethiaid Tai yng Nghymru.
• Ystyried adolygu lefel y Premiwm ar gyfer ail dai ac eiddo gwag hirdymor.